Kuldarnir í Evrópu og Norður-Atlantshafssveiflan

Kuldarnir í Evrópu og Norður-Atlantshafssveiflan Ástæða þess að kalt hefur verið í N-Evrópu og á Bretlandseyjum frá því snemma í desember er ekki  vegna

Fréttir

Kuldarnir í Evrópu og Norður-Atlantshafssveiflan

Einar Sveinbjörnsson
Einar Sveinbjörnsson
Ástæða þess að kalt hefur verið í N-Evrópu og á Bretlandseyjum frá því snemma í desember er ekki  vegna þess að virkni sólar er óvenju lítil um þessar mundir (lítið um sólbletti).  Heldur ekki vegna þess að hlýnun jarðar af mannavöldum er komin í "pásu".  Tíðarfarið verður heldur ekki skýrt með háttbundinni ca 30 ára sveiflu í N-Kyrrahafi eins og minnst var á í fyrri pistli.Endurteknar stíflur í hringrás loftsins umhverfis jörðina frá vestri til austurs hafa orsakað það að milt og rakt Atlantshafsloftið hefur ekki náð að berast inn yfir meginland Evrópu.  Þess í stað hefur svellkalt meginlandsloft úr austri haft yfirhöndina.  Í stað ríkjandi SV-áttar verður A-áttin ofan á.    picture_380_952226.png Stíflur þessar eru alvanalegar og eiga stóran þátt í miklum breytileika veðráttunnar á okkar slóðum.  Mjög langar bylgjur í vestanstreymi loftsins eiga það til að ofrísa með þeirri afleiðingu að heittemprað loft berst langt norður á bóginn og kalt að sama skapi til suðurs.  Þegar þetta hefur einu sinni gerst, oftast af hreinni tilviljun, er tilhneigingin sú að slíkt endurtaki sig, stundum aftur og aftur í þann mund sem vestanstreymið virðist vera að ná sér eðlilega á strik. Í stífluðu streymi við Atlantshafið að vetri til á milda loftið það til að berast norður til Grænlands og stundum einnig að verulegu leyti hingað til Íslands á meðan meginland Evrópu norðan Alpa  er allt svellkalt.  Þegar aftur á móti vestanstreymið er öflugt með tilheyrandi djúpum lægðum "sem renna sinn eðlilega veg" er oft fimbulkuldi vestantil á Grænlandi á meðan milt og rakt loftið af Atlantshafinu flæðir lengst inn í A-Evrópu.  

picture_375_952043.png Þetta tvípóla einkenni er einmitt  Norður-Atlantshafssveiflan, líka þekkt undir skammstöfuninni NAO.  Mælikvarði á hana er einfaldur.  Loftþrýstingsmunur á milli Azoreyja og Íslands gefur til kynna styrk vestanáttarinnar.  Þegar hann er neikvæður er slíkt oft til vitnis um stíflur í loftstraumnum. Það ástand hefur varað samfellt frá því snemma í desember eins og meðfylgjandi súlurit sýnir glöggt.  Spá næstu 10 daga (að ofan) gefur til kynna að neikvætt útslag á NAO sé heldur á undanhaldi. Í þessari bandarísku spá er NAO yfirfærður á stöðu hálofta í 500 hPa fletinum sem eru í tilviki NAO í ágætu samræmi við þrýstifarið við yfirborð. 

picture_381_952237.png Ef þessi ósköp hefðu ekki dunið yfir einhvern tímann snemma á aðventunni, hefði líkast til ekki gert þessa vetrarveðráttu t.d. á Bretlandi.  Eins og með eldfjöllin okkar sum hver sem sagt að séu komin á tíma, má segja að löngu hafi verið orðið tímabært að fá vetur með alminnilega neikvæðu útslagi á NAO.  Sjá má á súluritinu að ár með jákvæðu sem og neikvæðu útslagi koma dálítið í syrpum með ákveðnum útúrdúrum þó.  Þessar lengritíma sveiflur tengjast aftur AMO (Atlantic Meridional Oscillation) og gerð var að umtalsefni sl. haust hér. Samhengi þessara sveiflna í hafi og lofti og samspil þeirra er að mínu mati eitt merkilegasta rannsóknarefni sem veðurfræðingar og loftslagsfræðingar fást við um þessar mundir.

picture_378.png En aftur að NAO, Norðuratlandshafssveiflunni.  Hún er síður en svo nýuppgötvuð.  Á 18.öld þegar Litla-Ísöldin var í algleymi, jöklar æddu hér fram og landfastur hafís var hversdagsleiki tíðafarsins þá sá dansk/norskur trúboði og prestur, Hans Egede Saabye að veðurfar á Grænlandi virtist vera í mótfasa við tíðarfarið heima í Danmörku.  Hans Egede sagði frá þessu í dagbókum sínum og í lýsingu sinni á náttúrufari Grænlands 1818.    Um svipað leyti, eða heldur fyrr var prentuð í Þýskalandi tafla unnin upp úr veðurdagbókum m.a. frá Þýskalandi og Grænlandi þar sem athygli var vakin á þessum sömu atriðum.

Dæmi eru frá árinu 1709 þegar veturinn þótti sérlega mildu á V-Grænlandi á sama tíma og veturinn var með afbrigðum kaldur í Þýskalandi.  1756 var hið gagnstæða, ákaflega blíður vetur í Þýskalandi, en frosthörkur með harða móti á Grænlandi.

Gaman er að sjá hvað íslenskar heimildir segja um þessa tvo vetur.  Þorvaldur Thoroddsen segir Árferði á Íslandi um veturinn 1709."Góðviðrishláka á nýársdag.  Vetur upp þaðan allgóður hvarvetna með hægum frostum og án jarðbanna...Vorið gott frá sumarmálum og snemmgróið." Og um veturinn 1756: "Sá vetur var mjög harður frá nýári, helst fyrir norðan og austan land með kaföldum, frostum og umhleypingum, fannkomum miklum og jarðbönnum, og hlánaði aldrei til krossmessu [þ.e. 3.maí]. "

85_197_230_222_14_13_15_8.gif Þessa tvo tilteknu vetur virðist Ísland frekar hafa  fylgt Grænlandi en meginlandi Evrópu.  Hvað hitafarið varðar erum við mitt á milli eins og meðfylgjandi kort sýnir um fylgni hita við NAO. Ekki fer á milli mála að V-Grænland og N-Evrópa eru andstæðir pólar hvað hitafar varðar og hér er sérstaklega miðað við des til feb. 

Þegar Norðuratlastshafssveiflan er í neikvæðum fasa er líklegast að hér sé á sama tíma annað hvort með afbrigðum hlýtt (stöðugar S-áttir) eða kalt (heimskautaloft með N-átt.) Á því eru ýmis tilbrigði og frávik sem gaman væri að fjalla sérstaklega um. En mun erfiðar hefur reynst að tengja hitafar hér við NAO heldur en í t.d. á Grænlandi.  Það er betra samband aftur á móti við úrkomu, svo ekki sé talað um vind eða tíðni storma sem stendur í sambandi við lágan meðalloftþrýsting, sem er aftur forsenda fyrir jákvæðum fasa á NAO.  

 

 


Athugasemdir

09.janúar 2025

Sk Sigló ehf.

580 Siglufjörður
Netfang: sksiglo(hjá)sksiglo.is
Fylgið okkur á Facebook eða Twitter

Póstlisti

Skráðu netfangið þitt á póstlistan okkur.

Ábendingar

Ertu með ábendingu fyrir síðuna eða góða frétt? Sendu okkur þá póst og við könnum málið.

Sendu póst