SIGLUFJORDUR er nafli alheimsins og SILLENS CLONDYKE (Myndir og myndband)
Það er einstaklega gaman að vera Siglfirskur Íslendingur í Svíþjóð núna.
Svíarnir eru svo yfir sig hrifnir af frammistöðu Íslenska landsliðsins í EM og það er einnig mikið tala um þann ótrúlega stuðning sem liðið fékk frá þjóðinni. Það man enginn eftir því hvaða lið vann þessa keppni en það muna allir eftir Íslandi og Vulkanen klappinu.
Hér nýlega lauk einnig sýningu á sakamálaþáttunum Ófærð, (sem hét Fångade á sænsku) þættirnir vöktu mikla athyggli og það var einstaklega gaman að geta sagt stoltur: "Þetta var allt spilað inn í bænum mínum á Sigló, þar sem ég er fæddur og uppalinn."
Reyndar bæti ég alltaf við og segi:
"nema þegar ferjan er í mynd, þá er þetta annar
fjörður "
En það sem svíarnir tala mest um og sakna mest er "den stora feta Islandssillen" sem hvarf ekki bara úr hafinu heldur líka af veisluborðum hér í Sverige.
Hér er ekki hægt að halda upp á jól, páska eða Midsommar án þess að þar séu óteljandi síldarréttir bornir á borð fyrir gesti og gangandi.
Síðasta grein mín sem birtist hér á sigló.is hét Sillstulkur i Siglufjord og hún vakti mikla athyggli hér og á Fésinu og ekki síst þessar dámsamlegu ljósmyndir frá síldarsöltun sumarið 1945 sem fylgdu með greininni. Ég sjálfur varð líka forvitinn og fór að grúska meira í þessu öllu.
Ekki það að ég sé að verða einhver miðaldara grúskari með velmegunarvömb, heldur meira að mér finnst þetta svo sérstök og gleymd saga að ég fór að hugsa mikið um þessi tengls Siglufjarðar við vesturstönd Svíþjóðar sem er saga sem byrjar kringum 1920 og endar ekki fyrr en 1960 og eitthvað.
Ég fann fleiri eintök af þessu meriklega tímatiti "Vi" málgagni samvinnuhreyfingarinnar frá árinu 1945 og það virðist ekki vera hægt að minnast á Ísland nema að nefna Siglufjörð og síldina í öllum greinum.
Síldin er ein mikilvægasta þjóðarauðlind Íslands. Á myndinni sjást lýsis (mjöl) verksmiðjur Siglufjarðar á háannatíma síldarvertíðarinnar.
Myndin hér fyrir ofan er úr stuttri mynda grein um Ísland 16 júní 1945 og undir fyrirsögninni er eftir farandi texti í lauslegri þýðíngu minni:
ÍSLAND - Myndasyrpa frá lítilli eyju sem heldur uppá þjóðhátíðardaginn sinn 17 júní.
"Ísland virðist oft gleymast þegar rætt er um Norðurlönd. Fyrir nokkrum áratugum vissi umheimurinn ekkert sérstaklega mikið um þessa sögu eyju.
Landið sem talar tungumálið sem er rist á gamla rúnarsteina.
Seinni tíma samgöngumöguleikar hafa opnað fyrir ný samskipti sem fræða okkur um að þar sé til sitt hvað fleira en SÍLD, kindur, hestar og heitir hverir.
Landið hefur ennþá sitt 1000 ára gamla alþingi, elsta þing evrópu. Þetta þing á sér langa og erfiða sögu með ofbeldi og ágreininngi gegnum aldirnar. En núna gengur landið loksins sinn eiginn veg sem ný sjálfstæð þjóð."
Í tölublaði númer 41 (13 okt 1945) sama ár er löng grein þar sem blaðamaður og ljósmyndari Vi slást í för með tveimur háttsettum herrum frá samvinnuhreyfingunni í Svíþjóð sem eru að fara til Íslands til að taka upp þráðinn eftir stríð varðandi síldarkaup og frakt á tunnum og fleiru sem fór miður á stríðsárunum.
Að sjálfsögðu er þar líka flott mynd frá Siglufirði og þar er einnig sagt frá 19 tíma langri ökuferð þangað frá Reykjavík.
Eitt af 40 síldarsöltunnarplönum Siglufjarðar - Clondyke síldarinnar
Það verður of langt að endur segja alla greinina en svona til að undirstrika hversu mikilvæg síldin var og er ennþá fyrir Svíþjóð þá kemur hér þýðing af upphafsorðum greinarinnar sem heitir:
ÍSLAND - gömlu landi kastað inn í flugtækni öldinna!
"Munið þið eftir vetrinum 1942-43 ? Þegar við þurftum að standa í biðröð klukkutímum saman út í kuldanum til að verða okkur út um örfá hektó af "skarpsill" .(smágerð síldartegund sem veidd er í Eystrasalts hafinu)
Hún var svo lítil og léleg þessi síld að það var eiginlega best að hafa litlar barnahendur til þess að geta hreinsað þessa síld almennilega.
Hvursu mikið létum við okkur ekki dreyma um Íslandssíldina þá, feita og fína með bara 3-4 síldar í kílóinu, það var nú eitthvað annað að taka í hendurnar til að hreinsa og bragðið................dásamlegt.........
En núna er Íslandssíldin á leiðinni til okkar aftur, hugsið ykkur!
Það er jafn skemmtilegt og ef ekki betra en að við getur líka loksins aftur keypt innflutta banana. "
Þessi forvitni bar mig víða um völl á netinu og með Siglfirskri þrjósku (svona Æii, við gerum þetta bara sjálf-"ur") tókst mér að komast í samband við kunnugar persónur hjá samvinnuhreyfinguni hér í Sverige og það kom í ljós að ljósmyndarinn Jöran Forsslund sem tók myndirnar af síldarstúlkunum og henni Lovísu í fyrri greininni var sko enginn venjulegur maður.
Hann var ekki bara frábær ljósmyndari og blaðamaður, nei hann var líka rithöfundur, kvikmyndagerðarmaður og áhugamaður um flug og svifflug. Hann var einnig mikill Íslandsvinur og kom mörgum sinnum til Íslands og Siglufjarðar á tímabilinu 1945 - 1954.
Það kom í ljós að hann skrifaði bók sem byggir á blaðagreinum hans úr tímaritinu Vi.
Bókin heitir "Vind över Island" og að sjálfsögðu er stæðsti kafli bókarinnar umfjöllun og myndir frá síldarleitarflugi með sjóflugvélinni Snarfaxa og heimsók til Siglufjarðar.
Kaflinn heitir: "Síldin gerir lífið eitthvað svo spennandi."
Þessi bók er dásamlega skemmtilegt "tímahylki" og svo full af fróðleik um Ísland 1945-1954, síldina, líf og störf venjulegs fólks og ég er þegar byrjaður á því erfiða verki að þýða þessa bók.
Það er hrein unun að lesa þessa bók. "Glögt er gests augað" þarna fer Jöran með sitt ljósmynda auga vítt og breitt um Ísland, sögu okkar unga lýðræðis og dregur upp mynd af lífi alþýðufólks störfum þeirra og raunum í sönnum Laxness anda. Hann byrjar bókina á heimsók til Halldórs á Gljúfrasteini og endar bókina á kafla sem heitir "Ísland er byssan í hendinni á Ameríku" Þar er fáránleg mynd af amerískum hermönnum með stórar hríðskotabyssur í þoku út í svörtu hrauninu. Guð má vita hvað þeir eru að skjóta á.
Núna er ég búinn að lesa þessa bók þrisvar og ég hugsa alltaf að lesni loknum með bankahrun og pólítiskar hræringar nútímans í huga:
"já há var þetta svona sem þetta var allt hugsað á sínum tíma, samvinna, framfarir og hagur allra landsmanna fóru hönd í hönd, en hugurinn bar okkur bara hálfa leið og svo fór allt til andskotans."
Það kom einnig í ljós að Jöran gerði 47 min. langa fræðslu kvikmynd 1954 sem heitir: Vardagsliv på Island "Viljans merki" á íslensku og hápunktur myndarinnar er heimsók i höfuðborg síldarinnar Siglufjord. Frétt um þessa kvikmynd birtist í Samvinnan, tölublað 2 1955 bls 4, greinin heldur áfram á bls 5 með lýsingu á gerð myndarinnar og lýkur á bls 6 með kynningu á Jöran Forsslund. (velja bls númer á síðu timarit.is)
Hér á tímarit.is er líka hægt að sjá fleiri myndir um síldarsöltun á Siglufirði eftir Jöran Forsslund sem birtust í málgagni SÍS, Samvinnan 1953.
"Síldarsöltun á Siglufirði, Samvinnan 8 tölublað 1953"
Þessi leit mín að gögnum um samskipti og tengsl Siglufjarðar við vesturströnd Svíþjóðar gerði það að verkum að ég datt niður á skemmtilegt myndband sem var gert fyrir sýningu hjá Bohuslän Musseum í Uddevalla í vor. Þetta hljóðlausa myndband er samansafn af ljósmyndum og stuttum kvikmyndum úr einkaeign og fjallar um undirbúning fyrir þriggja mánaðar útilegu við Ísland , reknetaveiðar, söltun og lífið um borð og að lokum fullt af flottum myndum frá Siglufirði.
Hljóðlaust myndband um reknetaveiðar sjómanna frá vesturströnd Svíþjóðar (myndbandið "17 min" fer hægt af stað, hafið þolinmæði og lesið einnig fræðandi texta sem er undir myndbanda glugganum)
Ég minnst líka að þegar ég var í námi við viðburðar og félagsmálastjórnun vorið 1991 hitti ég til dæmis 2 eldir menn á eyju sem heitir Klädersholmen sem er rétt hjá Skärhamn. Á þessari eyju sem er á stærð við frímerki og rétt tæplega 1/2 metri á milli húsa eins og oft er á mörgum af þessum litlu sjávarþorpum hér í skerjagarðinum við vesturströndina ljáðist mér að ræða aðeins við og taka myndir af þessum skemmtilegum körlum.
Þessir karlar höfðu verið við Íslandsstrendur og á Sigló í áratugi. Báðir þekktu afa minn Jón í Hrími og marga aðra á Siglufirði. Ég á myndir og efni sem ég á eftir að moða úr og birta sem varðar þessa menn og túsundir annara hér á vesturstönd Svíþjóðar þar sem líf þeirra og hagur var háð afkomu síldveiða við ísland í áratugi.
Annar var Rune Karlsson einn af eigandum Petterson og Karlssons sem er og var 1 af ca 15 litlum fjölskyldu reknum síldarveksmiðjum á Klädersholmen. Á veggjunum í matsal verksmiðjunnar voru 3 stórar ljósmyndir frá Sigló.
Rune Karlsson fyrir framan húsið sitt, takið eftir hvað það er þraungt á milli húsana í bakgrunninum.
Hinn karlinn var mjög svo sérkennilegur og hann var í daglegu tali kallaður "Elsku John" og hann bjó í stórum þriggja mastra báti við vesturströnd eyjunar.
Þessi guðdómlega fallegi fraktbátur/fiskibátur hét Dagný og hann hafði siglt til Íslands og Siglufjarðar mörg mörg sumur frá 1936.
(Þetta voru yfirleitt stórir 2-3 mastra fraktbátar sem fóru á reknetaveiðar, þetta gaf góðan ágóða fyrir þessa fraktbáta á sumrin og þeir voru líka nægilega stórir fyrir tunnurnar og söltun um borð.)
En hann var ekki bara frægur skipstjóri. Hann og báturinn Dagný voru líka fyrirmynd í skáldsögu eftir Olle Länsberg frá 1959 og sagan heitir einmitt Elsku John (Kära John) Það var síðan gerð kvikmynd úr þessari sögu og hún vakti mikla athyggli á sínum tíma.
Hún var tilnefnd til Óskarsverðlauna sem ein af bestu erlendum kvikmyndum ársins 1964.
Kära John, elsku John um borð í Dagnýju vorið 1991, takið eftir teppalögðu dekkinu í bakgrunninum, hræðilega ljótt Summer teppi þakti allt dekkið.
En meira um þessa karla og önnur samskipti og vináttubönd milli fólks á Siglufirði og hér í Bohuslän kemur seinna.
Að lokum er ekki hjá því komist að nefna annan heimsfrægan ljósmyndara og Íslandsvin, en hann hét Hans Malmberg. Hann var giftur íslenskri konu sem hét Margrét Guðmundsdóttir, flugfreyja sem var dóttir hins fræga skipstjóra Guðmundar Þorláks Guðmundssonar.
Hans gaf út ljósmyndabókina Island árið 1951 með 130 ljósmyndum teknar víðsvegar á ferð hans um Ísland 1950. Formála og texta við myndirnar skrifar Helgi P Briem sendiherra. Hér er hægt að sjá eina dásamlega fallega mynd úr þessari bók af ungri síldarstúlku í matarpásu.
Flicka tar matpaus vid silltunnor vid sillrenseri i Siglufjord på Island (Smella á myndina þá birtist hún í fullri stærð)
Það er einnig hægt að finna margar myndir frá Hans Malmberg á timarit.is sem birtust í hinum og þessum dagblöðum og tímaritum.
Lifið heil
Jón Ólafur Björgvinsson
Hugmyndir og heimildir í þessa grein eru sóttar víðsvegar að, en ég vill þakka eftirfarandi persónum fyrir hjálpina gegnum rafræna pósta og samtöl sem hafa skapast í gegnum þetta forvitnis ferli hjá mér.
Örlygur Kristfinnsson, Anita Elefssen og Jónas Ragnarsson, Steingrímur Kristinnsson, Sigurður T Björgvinsson og fleiri á Íslandi.
Tomas Fläckman hjá tímaritinu Vi og Michael Hagström Bókasafnsfræðingur hjá Samvinnuhreyfingu Svíþjóðar (KF)
Lena Fejan Ljunghill (dóttir Jörans Forsslunds)
Guðbjörg S Jóhannesdóttir (fyrverandi sambýliskona og barnsmóðir mín) fyrir heimildir úr ritgerð í Hagsögu við Gautarborgarháskóla um síldarviðskipti milli Íslands og vesturstrandar Svíþjóðar.
Arthúr Ragnarsson fyrir að minna mig á vesturströndina og eyjurnar í kringum Gautaborg.
Länspumpen, tímarit áhugamanna um sögu eldri báta og skipasmíða í Svíþjóð. (www.lanspumpen.se)
Stúfarafélagið í Lysekil (Bohusläns Islandsfiskares ekonomiska förening) Lars Bertil Adriansson
Bohusläns musseum (fyrir að setja þetta frábæra myndband á netið)
http://digitaltmuseum.se/
Texti, þýðing og litmyndir: Jón Ólafur Björgvinsson
Sænskur texti og myndir: Tímaritið Vi no 24 16 júní 1945 og no 41 13 október 1945
Það er ekki tekið fram hver sé blaðamaður/kona eða ljósmyndari, en undir einni greininni stendur Veronica.
Jöran Forsslund er skráður sem ábyrgur fyrir myndabirtingum og sem tækilegur ráðgjafi.
Athugasemdir