Smásálin og landsbyggðin

„Þú ert þó með vinnu."  „Þú getur þakkað fyrir að hafa þó vinnu." Eru setningar sem ég heyri æ oftar síðustu daga og vikur. Skilaboð slíkra setninga eru skýr: Ekki gera kröfur. Vertu lítilllát og þakkaðu fyrir það sem þú hefur. Þannig er smásálin sem ég man svo vel eftir úr sveitinni í gamla daga.  Að gera kröfur og hugsa stórt er frekja og slík hugsun hugnast ekki smásálinni. Skrif mín allar götur síðan haustið 2008 hafa borið sömu skilaboð. Hróp eftir leiðtogum til forystu. Hróp eftir einstaklingum sem hugsa stórt en skynsamlega. Mér leiðist íslenskt samfélag þessa dagana, svo mjög að suma daga líður mér eins og ég sé að kafna. Samfélag smásálarinnar er samfélag sem ég hélt að væri að baki og mig grunaði aldrei að ég ætti eftir að upplifa aftur. Hvað þá svo sterkt sem raun ber vitni.
Það er viss mótsögn í þessum málflutningi, geri mér grein fyrir því. Sálin sem neitar að standa við skuldbindingar sínar - neitar að vera ábyrgð gerða sinna - neitar að borga - er varla sömu gerðar og smásálin - ég veit það þó ekki. Ég held einmitt að þetta sé sami hluturinn, sitt hvort hliðin á sama teningi. Smásál uppfull af þjóðernishyggju er mín skilgreining á Íslendingum þessa dagana. Það er hættuleg blanda og ég er miklar áhyggjur af því hvert hún leiðir okkur.
Hlustaði á Vikulokin í morgun. Hlustaði á Lilju Mósesdóttir sem talaði af eldmóði fyrir breyttu samfélagi . Málflutningur hennar var í þá veru að hún vildi sjá samfélag réttlætis og sanngirni. Hennar hugmynd um samfélag réttlætis og sanngirni er samfélag þar sem aðrir en fjármagnseigendur ráða ríkjum. Ég veit ekki hvort það er rétt túlkun hjá mér en ég hef Lilju Mósesdóttur grunaða um að vera alvöru kommúnista. Verð oft skelfingu lostin að hlusta á hana tala því hún talar í alvörunni um draumsýn sína með þeim hætti að það er auðvelt að sjá drauminn um hið fullkomna samfélag kommúnismans í þeim hugmyndum.
Af sama meiði eru skrif Ólínu Þorvarðardóttur um sjávarútveginn og kvótakerfið síðustu daga. Þar talar kona uppfull af réttlætiskennd um atvinnurekstur eins og hann sé eitthvað allt annað en atvinnurekstur. Hún er ekki ein um þá skoðun hvað sjávarútveginn varðar en þetta er afstaða sem ég hræðist. Hræðist meir en margt annað.
Umræða um sjávarútvegsfyrirtæki eins og þau eigi að vera rekin á einhverjum allt öðrum forsendum en viðskiptalegum er að mínu mati röng og stórhættuleg. Einmitt fyrir landsbyggðina. Söngurinn um að hann skuli rekinn á forsendum byggðanna er söngur alveg í samræmi við samfélagið sem ég ólst upp í samfélag smásálarinnar þar sem enginn mátti skara framúr, enginn mátti verða ríkur, enginn mátti hugsa stórt.
Umræða um sjávarútvegsfyrirtæki á þeim nótum sem Ólína Þorvarðardóttir hefur haldið uppi síðustu daga er til þess eins fallin að ýta undir rómantískar óraunsæjar hugmyndir um að atvinnurekstur á landsbyggðinni eigi að hlýta einhverjum allt öðrum lögmálum en atvinnurekstur almennt. Ég er eins ósammála þessum hugmyndum hennar og hægt er að vera og þessi afstaða Samfylkingarinnar til sjávarútvegs á Íslandi hefur alltaf gert mér erfitt fyrir að fylgja flokknum.
Atvinnurekstur er atvinnurekstur hvort sem hann er stundaður á landsbyggðinni eða annars staðar og þannig á það að vera. Góður rekstur kemur samfélaginu þar sem hann er stundaður til góða. Góður rekstur er það besta sem launþeganum stendur til boða. Hvort sem launþeginn er á landsbyggðinni eða annars staðar.
Umræða um sjávarútveg á Íslandi er kolvitlaus og hefur verið í bráðum 30 ár. Hún hefur snúist um eignarrétt þjóðar annars vegar og eignarrétt útvegsmanna hins vegar.  Eignarréttur þjóðar er ekki til enda þjóð ekki til sem aðili að lögum. Ríki er aðili að lögum og við eigum ágætt orð sem allir skilja um eignarrétt ríkis - ríkiseign. Að blanda „þjóðinni" inn í það samhengi hefur leitt af sér þvílíkar villigötur umræðunnar að engin dæmi eru til um aðra eins vitleysu.
Ritstjóri Morgunblaðsins Styrmir Gunnarsson ber þar meiri ábyrgð en flestir aðrir. Maðurinn sem hefur skrifað markvisst gegn landsbyggðinni alla tíð. Fyrst sem andstæður samvinnuhreyfingarinnar og kaupfélaganna. Síðar með dýrkun sinni á hugtakinu „þjóðareign" og „dreifðri eignaraðild" sem er í grunninn hugmynd af sama meiði og hugsjónin um samvinnufélagaformið. Það væri sannarlega áhugavert ef að einhver háskólaneminn gerði samanburðarrannsókn á málflutningi Styrmis annars vegar gegn samvinnuhreyfingunni og hins vegar með þjóðareignarhugtakinu.  Gæti trúað að í ljós kæmi athyglisverð niðurstaða.
Ég geri ekki lítið úr því að takmörkun á fiskveiðiauðlindinni var sársaukafull aðgerð. Hún var fyrst og fremst sársaukafull fyrir landsbyggðina - eðlilega - og hún er það enn. Takmörkun er takmörkun og hún hefur afleiðingar - það er óhjákvæmilegt.
Umræða um sjávarútveg á Íslandi á ekki að snúast um eignarhald og hún á enn síður að snúast um „þjóðina". Þjóðin - við öll - Íslendingar - eigum enga aðra hagsmuni hvað varðar sjávarútveg en aðrar atvinnugreinar. Að hann sé sem sterkastur og best rekinn.
Það er ósk mín að skynsamt fólk innan Samfylkingarinnar átti sig á þeim hættulega máflutningi sem viðhafður er um þessa atvinnugrein umfram aðrar á Íslandi. Átti sig á að umræðan á að snúast um kvótakerfið kosti þess og galla en ekki eignarrétt. Kvótakerfið er örugglega gallað og það sem er gallað má laga. Það er verkefnið sem stjórnmálamenn hafa hlutverk í að takast á við. Það er nálgunin sem Samfylkingin á að hafa í þessu máli og ekkert annað.
Að búa til sátt um þetta deilumál í íslensku samfélagi er mikilvægara fyrir okkur öll en margt annað.  Sátt verður aldrei til með þeim hætti að sérfræðingar setji saman hugmyndir um hvernig þetta umhverfi skuli vera og bjóði svo atvinnugreininni upp á þá hugmynd án þess að sækjast eftir þekkingu hennar. Það er „löggjöf að ofan" sem menn fyrr á öldum vissu að var vond löggjöf sem leiddi ekki til neinna sátta.
Til að ná sáttum þarf að hlusta. Samfylkingin þarf að hlusta.  Það er einlæg von mín að flokkurinn geri það.